عناب:
عناب از جنس " Zizyphus"و از نوع "jujuba"و از خانواده "Ramnaceae"می باشد. عناب به صورت ارقام اهلى و وحشى در ایران، افغانستان، چین، هندوستان والجزایر وجود دارد. زیستگاه این گیاه را منطقه خاورمیانه بویژه کشورهاى ایران و افغانستان میدانند.
عناب درختى است خاردار که در مقابل سرما و گرما مقاوم می باشد. سازگارى این درخت در مقابل شرایط سخت اقلیمى و نوع خاک سبب شده که کشت آن در مناطق سردسیر نیز توسعه یابد. عناب در اکثر روستاهاى بیرجند و در زمینهاى نامرغوب می روید و حاصل بالنسبه رضایت بخشى تولید می کند. لیکن مانند هر گیاه دیگرى در زمینهاى خاکى و حاصلخیز و در شرایط آبیارى مطلوب، حاصل بیشتر و بهترى ایجاد می کند. طول این درخت بسته به موقعیت، از 6 تا 10 متر می رسد.
گونه هاى زیادى از جنس عناب شناسائى شده که از نظر کیفیت میوه با یکدیگر تفاوت زیادى دارند. در چین دورگه هائى از عناب بدست آورده اند که میوه آنها به طور محسوسى از نظر کیفیت گوشت و درشتى از والدین آنها برتر است. در سال 1960 ارقامى از این عنابها به ازبکستان و آذربایجان شوروى سابق برده شده که در آنجا نیز با دورگیرى ارقام بهترى را ایجاد نموده اند. در حال حاضر بیش از 36 رقم عناب در کلکسیون انستیتوى ژنتیک آکادمى علوم آذربایجان وجود دارد. برخى از عنابهاى این مجموعه از نظر طول به 3/7 سانتیمتر و از نظر قطر به 2/6 سانتیمتر میرسد. میوه این عنابها ترش و شیرین و با درجه گوشتى 91% و میانگین وزن 13 گرم میباشد.
در کشور آمریکا نیز نسبت به اصلاح عناب قدمهاى ارزندهاى برداشته شده به طورى که نگارنده در سال 1964 در محوطه دانشگاه ایالتى نیومکزیکو درختان عنابى را مشاهده کرده است که میوه آنها درشت و بدون هسته بود. امیدوارم روزى دسترسى به درختهاى مذکور براى گرفتن پیوندک حاصل شود.
برگ هاى عناب بیضى و درخشان و دندانه دار است. زیبائى برگ ها و میوه عناب موجب شده که این درخت در بسیارى از منازل بیرجند کشت شود.
> عناب معمولاً توسط پاجوش، قلمه زدن وخواباندن ساقه هاى جوان ازدیاد حاصل میکند. لیکن براى اصلاح میتوان به کشت عناب از طریق بذر نیز اقدام نمود. در روستاهاى بیرجند معمولاً عناب بیش از سنجد کشت میشود چون میوه عناب بیش از سنجد طالب و قیمت دارد.
چوب عناب به رنگ قرمز خوش رنگ میباشد و به لحاظ رنگ قشنگ و سختى و استحکام فوق العاده در ساخت مبلمان و اشیاى زینتى از قبیل مجسمه، عصا و نیز منبّت کاریها و دسته پیپ از آن استفاده می شود.
عناب گلهاى زرد کوچک و زیادى ایجاد میکند که کمتر از 10% آنها به میوه تبدیل میشود، طبعاً شرایط سخت محیطى در ریزش بیشتر گلها مؤثر میباشد.
میوه رسیده عناب قرمز و در حالت نارس به رنگ زیتونى میباشد. گوشت میوه شیرین و زرد رنگ است.
میوه عناب مصارف خوراکى و داروئى دارد. شیخالرئیس ابوعلى سینا در خواص عناب گفته است "منضج اخلاط غلیظه و ملین صدر و احشاء و مسهل اخلاط رقیقه و رافع خشونت سینه و حلق و صوت، عارض از حرارت و سرفه، و صاف کننده خون و مولد خون صالح و مسکن التهاب و تشنگى و حدّت خون و گرمى و وجع جگر و مثانه و امراض مقعده و لزع امعاء و معده است") صفحه 14447 دهخدا اقتباس از مخزنالادویه.
میوه هاى ریز ارقام وحشى عناب به مقدار زیادى داراى ویتامین C میباشند (1750 میلى گرم درصد گرم)، میوه هاى درشت ارقام پرورش یافته داراى مقادیر کمترى از ویتامین Cهستند(500 تا 750 میلى گرم در 100گرم)، لیکن بااین وجود میزان ویتامین C آنها ده برابر میزان ویتامین C لیمو ترش میباشد. عناب علاوه بر ویتامین C داراى ویتامین P وپکتین و مقادیر زیادى آهن، مس و پتاس میباشد که جملگى در ساختن هموگلوبین خون مؤثر میباشند.
یک درخت عناب در فضاى باز و مواظبت کافى 80 تا 100 کیلوگرم عناب میدهد. بهتر است عناب بر روى درخت خشک شود تا از کیفیت بهترى برخوردار باشد، لیکن ترجیحاً پس از برداشت باید چند روزى در مقابل آفتاب قرار گیرد
زعفران:
زعفران به نام علمى Crocus sativus L. از خانواده زنبقیان می باشد. ماتیو و برایتون تعداد گونه هاى زعفران را 100 گونه ذکر کرده اند. کتاب فلورا ایرانیکا از تعداد 8 گونه زعفران زینتى نام برده که با این ترتیب با احتساب زعفران مزروعى گونه هاى شناسائى شده زعفران در ایران به 9گونه می رسد.
کشت زعفران در گذشته هاى دور، دربسیارى از مناطق فلات مرکزى ایران معمول بوده است. شهرت زعفران قم در قرنهاى قبل از اسلام حکایت از پیشینه کشت این گیاه درایران دارد. درحال حاضر منطقه عمده کشت زعفران به خراسان جنوبى که زمانى به قهستان شهرت داشته و امروزه شامل شهرستانهاى نهبندان، بیرجند، قاین، گناباد، فردوس و طبس می شود، محدود گردیده است.
تعدادى از محققین خاستگاه زعفران را کشورهاى یونان، ایران و منطقه آسیاى صغیر(شامل ترکیه امروزى) دانسته ومعتقدند که از طریق این کشورها کشت زعفران تا شمالیترین نقاط هندوستان، و چین و نیز از طریق اعراب در قرن دهم میلادى به اسپانیا گسترش یافته است.
زعفران گیاهى است علفى، دائمى و درعین حال زینتى که از طریق پیاز تکثیر میشود، زیرا زعفران یک گیاه نازاى طبیعى می باشد. پیاز زعفران در حکم ساقه زیر زمینى محسوب می گردد که از این جهت در گیاه شناسى به بُنَه یا Corm موسوم است. پیاز زعفران مدور، سخت ، گوشتى و به رنگ سفید است که بر روى آنها تعداد زیادى جوانه هاى رویشى دیده می شود. گل زعفران اولین اندامی است که بعد از اولین آبیارى پاییزه ظاهر می گردد. پوشش گل از سه گلبرگ و سه کاسبرگ هم رنگ تشکیل شده است. پرچمها سه عدد و بساک آنها به رنگ زرد میباشد.خامه گل، میله سفید و بلندى است که از روى تخمدان بیرون آمده و به سه کلاله قرمز عنابى به طول 2-4 سانتیمتر ختم می شود. قسمت مورد استفاده زعفران همین کلاله زعفران است. اگرچه همراه بودن خامه با کلاله از قیمت زعفران می کاهد، لیکن اکثر افراد به منظور اطمینان از خلوص زعفران ترجیح میدهند از زعفران دستهاى که خامه به کلاله متصل است خریدارى نمایند. مدت برداشت گل در پاییز بین 2-3 هفته است و پس از آن دوران رشد سبزینهاى زعفران شروع میشود.
برگها معمولاً بعد از ظهور گلها پدیدار می گردند، مگر آنکه در آبیارى اول زعفران تعجیل شده باشد. در این صورت برگها جلوتر از گلها ظاهر میشوند و در برداشت گل ایجاد مزاحمت می نمایند. برگهاى هر پیاز که در داخل یک چمچه قرار دارند، بین 5-11 عدد میباشد. برگهاى زعفران کشیده و باریک و طول آنها در خاتمه مرحله رشد به 30-60 سانتیمتر میرسد. برگهاى زعفران در اردیبهشت ماه خزان میکنند. با برداشت برگهاى خشک شده تا ظهور مجدد گلها در اوایل پاییز در سطح مزارع زعفران آثار حیاتى جز رویش علفهاى هرز مشاهده نمیشود. طبعاً در این دوره کشاورزان باید به وجین علفهاى هرز اقدام کنند و نگذارند علفهاى هرز به بذر بنشینند و بذر خود را بر سطح خاک بریزند.
کلاله زعفران داراى رنگ، طعم، و عطر دلپذیرى است که هر یک از این ویژگىها مربوط به یک دسته از مواد آلى شیمیایى است. به طور خلاصه رنگ زعفران مربوط به تعداد زیادى از رنگ دانه هاى محلول درآب شامل کروسین (Crocine)و کروستین (Crocetine) و نیز محلول در چربى شامل لیکوپن (Lycopene)و کاروتن (Carotene) میباشد. طعم تلخ مطبوع زعفران مربوط به مادهاى به نام پیکروکروسین (Picrocrocine)، و عطر زعفران مربوط به روغنهاى فرار آن مىباشد که این اسانسها بسادگى اکسیژن جذب نموده به مایع غلیظ و قهوه اى رنگى به نام سافرانال تبدیل می شوند.
زعفران علاوه بر مواد شیمیائى فوق الذکر داراى ویتامینهاى B1 وB2 و مقادیرى از مواد معدنى است.
زعفران در بازارهاى ایران به صورت زعفران معمولى دسته اى و زعفران سرقلم (سرریشه، یا سرگل، یا رشته اى) و در بازارهاى جهانى بیشتر به صورت زعفران ساییده شده (پودر) و زعفران رشته اى به فروش میرسد.
زعفران صرف نظر از مصارف غذائى در رنگ آمیزى پارچه هاى ابریشمى، در بزرگداشت مراسم مذهبى، و نیز به عنوان یک ماده داروئى در رفع بی خوابی هائى که منشأ تحریکات مغزى دارند و نیز در برونشیتهاى مزمن و بیماریهاى چشم و دفع سنگ کلیه غالباً توصیه شده، اما مستندات پزشکى کافى در این موارد وجود ندارد. اما نکته قابل توجه عبارت از آن است که از نظر میزان مصرف، دراندکس مواد رنگى آمریکا، محدودیتى براى مصرف زعفران در اغذیه و اشربه قائل نشده اند.
آخرین اطلاعاتى که از مطالعه چندین مقاله علمى به دست آمده عبارت از آن است که ماده رنگى کروستین زعفران در مورد جلوگیرى از پیشرفت سرطان در حیوانات آزمایشگاهى بسیار مؤثر بوده است. برخى از محققین مدت دو سال ماده رنگى کروستین زعفران را به حیوانات آزمایشگاهى که قبلاً آنها را به سرطان مبتلا ساخته و سرطان مراحل توسعه خود را طى کرده تزریق نموده و مشاهده کرده اند که کروستین توانسته است ظرف چند روز از رشد سلولهاى سرطانى جلوگیرى نماید. البته ضمن اینکه این مطلب، خبر بسیار مسرت آمیزى می باشد،تا در مورد انسان آزمایش نشود و جواب مطلوب به دست نیاید، نمیتوان به توفیق این امر در مورد انسان اظهار نظر نمود.
نکته دیگرى که محققین عنوان نموده اند عبارت از آن است که زعفران از سکته هاى قلبى جلوگیرى می نماید و نقش آن در این مورد جلوگیرى از لخته شدن خون می باشد.
زرشك:
مصرف طبی زرشک به دورة مصر باستان می رسد که فراعنه و ملکه ها، این گیاه را با تخم رازیانه به منظور درمان طاعون مصرف می کردند. امروزه، گفته میشود این گیاه درد مفصلی، روماتیسم و تورم ناگهانی پسوریازیسرا تسکین می بخشد. انواع عفونتهایی که زرشک می تواند در درمان آنها مؤثر واقع شود عبارت است از:
عفونت گلو، مجاری ادراری، مجاری معده ای- روده ای، ریه ها، عفونتهای مخمری و اسهال.سبوس ریشه و ساقه این گیاه خاصیت درمانی دارد. ریشه وساقه این گیاه زردرنگ است و اروپاییها و آمریکای شمالی برای رنگ آمیزی لباس از آن استفاده می کردند. اما ترکیبات موجود در سبوس این گیاه زرشک را به عنوان یک گیاه درمانی مطرح کرده است.
سبوس و پوسته این گیاه درمانی مطرح کرده است. سبوس و پوسته این گیاه حاوی الکالوئید هست، که به عقیده برخی از افراد آنتی بیوتیک است و به عقیده متخصصان طب گیاهی سبب تحریک خاصیت ضد عفونی غشای مخاطی بدن می شود.
به منظور پی بردن به این ادعا، اگر قطره ای زرشک را روی زبان خود بگذارید، دهان شما آبکی خواهد شد. این بدان معنا نیست که زرشک طعم خوبی دارد، بلکه این گیاه تقریباً تلخ است بلکه به گفته کارشناسان طب گیاهی، وقتی دهان شما آبکی می شود سبب میشود که بتوانید با عفونت مبارزه کنید. این گیاه در اثر تحریک بخشهایی از سیستم ایمنی بدن این اثر را بر جای می گذارد.
معرفی گیاه
زرشک گلی است که طول آن به 9 پا می رسد، و دارای شاخه های خاکستری است. برگهای آن دارای دندانه های سونی است. بین ماههای آوریل و ژوئن غنچه ها و گلهای زرد روشن از آن جوانه می زنند. این غنچه ها و گلها در فصل پاییز رنگ قرمز گیلاسی به خود می گیرند که به صورت بوته های خمیده رشد می کنند. می توانید از زرشک رسیده برای تهیه مربا استفاده کنید، یا آنرا همانند "قرقاط" مصرف کنید. زرشک کمی ترش تر است ولی به اندازه قرقاط تلخ نیست.
ترکیبات گیاه
سبوس و ریشة زرشک حاوی انواع بسیاری از مواد شیمیایی به نام "آلکالوئید ایزوکینولین" است. دانشمندان و محققان این ترکیبات را در طول سالیان متمادی مورد تحقیق و بررسی قرار داده اند، و پی بردند که آنها در واقع خواص آنتی بیوتیکی دارند.
برخی از آنها باعث پایین آوردن تب، کاهش تورم و فشار خون شده و به تنظیم ضربان قلب و انقباض عضلات قلب کمک می کنند.
اشکال موجود
زرشک در شکل چای، کپسول، عصاره ها، مایع یا تنتورها و یا پماد موضعی عرضه میشود. عصاره های حاصل از این ماده به صورت دارویی حاوی 8 تا 12 درصد محتوای الکالوئید ایزوکینولین استاندارد شده است.
نحوه مصرف
اگر به علت عفونتهای مکرر غالباً آنتی بیوتیک زیاد مصرف کرده اید، پزشک شما به عوض داروهای تجویزی، ممکن است داروهای گیاهی را نیز مدنظر قرار دهد. دلایل متعددی برای این ادعا وجود دارد. زرشک می تواند احساس سرحال بودن به شما دهد و شما را از سایر معالجات نجات دهد. همچنین، میزان مقاومت به آنتی بیوتیکها رو به افزایش است. به منظور رهایی از این وضعیت. بسیاری از معالجین به سایر راههای درمان بیماریها روی می آورند. دلیل دیگر این است که بدن شما در واکنش به انواع آنتی بیوتیکها دچار تغییرات میشود و این تغییرات همیشه خوب نیست.
فلور نرمال که در بدن همه ما وجود دارد و ما را در مبارزه با عفونت کمک می کند، می تواند در اثر مصرف مکرر آنتی بیوتیکها از بین برود. درمانگر ممکن است شما را یاری کند تا این "باکتری خوب" good bacteria را از طریق رهایی مقطعی از مصرف انواع آنتی بیوتیکها، دوباره در خود بازیابید.بنا به دلایل مشابه. پماد زرشک را نیز می توان برای درمان ورم مفاصل یا پسوریازیس تجویز کرد، چون داروهایی که به طور مرتب برای درمان این حالات مصرف میشوند ممکن است تعادل بدن شما را مختل سازند.
باً عوارض جانبی ناشی از معالجات درمانی قوی سبب تحریک واکنشهایی در بدن میشوند که به مثابه یک بیماری کاملاً جدید می تواند جلوه کند. صرفنظر از هرگونه دلیل، وقتی درمانگر شما بداند که قطع مصرف دارو هیچگونه خطری برای سلامتی شما ندارد، می تواند در عوض، مصرف زرشک را تجویز کند.
زرشک همچنین می تواند به عنوان یک روش پیشگیرانه توصیه شود. هرگز نباید بیش از پنج تا هفت روز زرشک مصرف کرد. اگر معده شما حساس است، مصرف این ماده به مدت سه تا پنج روز احتمالاً کافی است. برای درمان گلودرد، عفونتهای مثانه، اسهال، برونشیت یا عفونتهای مخمری از اشکال قابل مصرف زرشک حالت مورد نظر را بر گزینید:
چای: 2 تا 4 گرم ریشه خشک زرشک خیس خورده، روزانه 3 بار.
تنتور: (محلول 5.1 ساخته شده از گیاه و الکل یا گل، الکل و آب) به میزان 3 تا 6 میلی لیتر (2.1 یا 2.1 1 قاشق چایخوری، روزانه سه بار)
عصاره های خشک: 250 تا 500 میلی گرم، روزانه سه بار.
برای درمان آرتریت، پسوریازیس، ناراحتیهای پوستی: 10 درصد عصاره زرشک را روزانه سه بار روی پوست بدن بمالید.
باید توجه داشت که پاره ای از عفونتها در صورت مصرف نکردن آنتی بیوتیک ممکن است خطرناک باشند. هرگز در این فکر نباشید که در صورتی که بدن شما به آنتی بیوتیک قویتر نیاز دارد به جای آن از گیاهانی مانند زرشک استفاده کنید. اطمینان حاصل کنید که دستورالعملهای درمانگر خود را رعایت می کنید.
نکات احتیاطی
اگر زرشک به صورت صحیح استفاده شود ماده دارویی بی خطری است، اما در صورت باردار بودن از مصرف آن اجتناب ورزید.
تداخل های احتمالی
امیزان مصرف بالای این گیاه به مدت طولانی می تواند سبب ناراحتی معده و روده هاا شود، و جذب ویتامین B کافی در بدن را مشکل کند.